ฝายดอยสุเทพ ควรสร้างไหม?

เขียนโดย ดร.นณณ์ ผาณิตวงศ์

สืบเนื่องจากภาพและข้อความที่ปรากฏในข่าวของ manager.co.th ตามลิงค์นี้

http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9590000045106

โดยเฉพาะฝายในภาพที่ 3 (ฝายเดียวกับในภาพใหญ่ด้านล่าง) จึงขอวิเคราะห์ตามหลักวิชาการที่ผมเรียนรู้มาดังนี้

ฝายนี้ถูกสร้างขึ้นที่ดอยสุเทพ จ.เชียงใหม่ โดยสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 16 เมื่อช่วงเดือน เมษายนหรือพฤษภาคมที่ผ่านมานี่แหล่ะ ไล่กันเป็นข้อๆนะ

1.     ดูบรรยากาศรอบๆ เป็นป่าดิบเขาที่มีความอุดมสมบูรณ์ดีอยู่แล้ว พื้นที่แบบนี้ไม่ได้ต้องการฝาย เพราะสามารถกักเก็บความชุ่มชื้นได้อยู่แล้ว การสร้างฝายในพื้นที่แบบนี้เป็นการนำสิ่งแปลกปลอมเข้าไปในระบบนิเวศซึ่งไม่ควรกระทำ

2.     ร่องน้ำหรือลำธารที่เห็นเป็นร่องน้ำชั่วคราวตื้นๆ มีน้ำในฤดูฝน ไม่มีน้ำในฤดูแล้ง เป็นไปตามธรรมชาติของเขา ไม่มีความจำเป็นต้องมีฝายแต่อย่างใด การสร้างฝายแบบนี้ พอถึงฤดูน้ำหลาก น้ำจะพัดเอาตะกอนดินทรายมาตกทับถมอยู่หลังฝาย ทำให้ลำธาร/ร่องน้ำ ตื้นเขิน สูญเสียความสามารถในการเป็นทางน้ำ และกักเก็บน้ำ น้ำจะไหลล้นออกนอกทางน้ำซึ่งจะกระทบต่อระบบนิเวศโดยรอบ  ทรายจะตกทับถมซอกหิน ซอกดินต่างๆซึ่งเป็นบ้านของสิ่งมีชีวิตหลายๆชนิดด้วย

3.     ไม้ที่ใช้ทำฝาย ส่วนหนึ่งเป็นไม้ล้มเก่า ส่วนที่เป็นต้นขาวๆ ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญมาแล้วว่าน่าจะเป็น ต้นก่อ เป็นพันธุ์ไม้ของป่าดิบเขา ต้นในภาพเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 10-15 เซนติเมตร น่าจะอายุราวๆ 10 ปี สภาพต้นใหม่เอี่ยม ไม่ใช่ไม้เก่าไม้ล้มแน่ๆ แต่ไป “ตัด” มาสร้างฝาย ซึ่งผิดหลักการในการสร้างฝาย ที่ไม่ควรตัดไม้ยืนต้นแบบนี้มาสร้าง (ทั้งนี้ถ้าไม่ได้ตัดมาแต่เป็นไม้ล้มก็ขออภัยครับ)

4.     หินที่ใช้เป็นส่วนประกอบของฝาย เป็นหินที่น่าจะได้จากในท้องร่องของลำธาร อันนี้เป็นอีกอันที่ไม่ควรไปแตะต้องเลย หินพวกนี้อยู่ในร่องตรงนั้นมานานแล้วเป็นส่วนหนึ่งของร่องน้ำที่มีความสมดุล การไปรื้อไปแงะหินออกมาจากจุดที่เคยอยู่ เกิดผลเสีย 2 ข้อใหญ่ ข้อแรกคือการทำให้ท้องร่องเสียสมดุล พอถึงช่วงที่น้ำไหลแรง ท้องร่องและตลิ่งตรงนี้จะพยายามที่จะกลับเข้าสู่สภาวะสมดุลอีกครั้ง จะเกิดการกัดเซาะหน้าดินและตลิ่งพังเพิ่มขึ้นอย่างแน่นอน ข้อสองคือพื้นที่ใต้หินเหล่านี้มักเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์กลุ่มหนึ่งที่มีถิ่นอาศัยเฉพาะเจาะจง การไปขุดย้ายมากองรวมกันที่ฝายทำให้สัตว์เหล่านี้สูญเสียถิ่นอาศัย (ทั้งนี้ถ้าไม่ใช่หินที่มาจากร่องลำธารก็ขออภัยครับ)

ผมเขียนบทความอันนี้ขึ้นมาเนื่องจากได้ยินข่าวมาว่า ในวันเสาร์ที่ 28 พฤษภาคม 2559 จะมีการระดมสร้างฝายในเขต ดอยสุเทพอีกและตามข่าวยังว่าจะสร้างให้ได้ถึง 7,200 ฝาย ฟังว่าจะมีการสร้างในแหล่งน้ำที่เป็นแหล่งน้ำถาวรซึ่งเป็นระบบนิเวศลำธารที่เปราะบางมากด้วย (ซึ่งไม่ควรสร้างอย่างยิ่ง) ด้วย จึงขอเรียนผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ และหัวหน้าสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 16 ให้มีการทบทวนกิจกรรมดังกล่าว เพื่อลดผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับสิ่งแวดล้อมซึ่งเราทุกคนก็ต่างรักและหวงแหนด้วยกันทั้งนั้นด้วยครับผม

ทั้งนี้ผมได้เขียนบทความสรุปผลกระทบของฝายไว้ในลิงค์นี้ครับ
http://www.siamensis.org/article/40294