ขอความเห็นเรื่องน้ำป่าไหลหลากครับ และน้ำท่วมครับ

อ่านตรงนี้แล้วนึกถึงการทดลองตอนเป็นเด็กนักเรียนชั้นประถม ที่คุณครูท่านเอากระบะไม้สี่เหลี่ยมขนาดใหญ่สองใบ ใส่ทรายกระบะละประมาณครึ่งหนึ่งของความสูง แล้วตั้งเอียงประมาณ 45 องศา ที่ปลายด้านต่ำจะมีรู ที่เจาะขึ้นเพื่อระบายน้ำออก และมีถังรองน้ำอยู่ใต้รูระบายน้ำนี้ กระบะหนึ่งมีแต่ทรายเปล่าๆ ในขณะที่อีกกระบะหนึ่งเอาหญ้าเอาฟางมาคลุม แล้วให้นักเรียนถือถังที่บรรจุน้ำจนเต็ม เทราดลงบนด้านสูงของถามพร้อมๆ กัน ในระดับที่เท่าๆ กัน

ผลที่ออกมาเราจะเห็นว่าน้ำที่อยู่ในพื้นที่ว่างเปล่านั้นไหลแรงและเร็วน้ำที่รองได้จากถาดนี้จะขุ่น และมีทรายปนอยู่มาก ทรายที่เหลืออยู่ก็ถูกกัดเป็นร่องตามแรงไหลของน้ำ ในที่ถาดที่มีหญ้าและฟางคลุม น้ำไหลได้ช้ากว่า ทรายก็ถูกชะล้างลงมาในถังน้ำที่รองตรงรูระบายน้ำได้ไม่มากเท่ากับ

คุณครูเปรียบเทียบให้เราเห็นว่า หญ้าและฟางเปรียบเหมือนป่าไม้ที่ช่วยชะลอการไหลของน้ำ และช่วยในการดูดซับน้ำเอาไว้ได้ส่วนหนึ่ง ซึ่งตอนนั้นเด็ก ๆ อย่างเราก็รู้แค่ว่าป่าไม้มีประโยชน์อย่างนี้นี่เอง  เมื่อเราโตขึ้น ได้เรียนวิชาเกี่ยวกับ Forest Hydrology (เรียนเป็นภาษาอังกฤษนะครับ ไม่ได้เรียนเป็นภาษาไทย) ทำให้ทราบว่า นอกจากการมีต้นไม้แล้ว ชนิดของต้นไม้ ลักษณะทางภายภาพของดิน ลักษณะทาง topology ของลุ่มน้ำ ความลาดชันของภูเขาที่เป็นต้นน้ำ ลักษณะของร่องน้ำ สิ่งกีดขวางที่เกิดจากการสร้างของมนุษย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพวกที่เป็นสร้างเป็นของแข็งเคลือบผิวดินเป็นลานกว้าง เช่นลานจอดรถ หรือลานตากผลผลิตทางการเกษตร ทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้ล้วนมีผลกระทบต่อ การไหลของน้ำในลำธารเป็นอย่างมาก

ทีนี้เข้ามาถึงคำถามที่ว่า อ่าวแล้วเขื่อนน้อยหรือฝายกั้นน้ำนั้น จะมีผลต่อการท่วมของน้ำหรือเปล่า ในความคิดของผม มันก็น่าจะมีอยู่บ้าง แต่คิดว่าไม่ร้ายแรงเท่ากับ ความเห็นแก่ได้ของคนในสังคมหรอกครับ ปัญหาหลักมันน่าจะอยู่ที่การตัดไม้ทำลายป่า การสร้างสิ่งปลูกสร้างต่าง ๆที่ขัดขวางการไหลของน้ำ และการดัดแปลงลักษณะทางภูมิศาสตร์ของลุ่มน้ำให้มันเปลี่ยนสภาพออกไปโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์มากกว่า และที่น่าเศร้าใจที่สุดคือ เรายังไม่มีการจัดการแบบที่เรียกว่า บูรณาการ กระมังครับ การแก้ปัญหาก็ทำแบบไฟไหม้ฟาง มีปัญหาทีก็ทำที พอน้ำเลิกท่วมก็มีเรื่องอื่นให้ทำ คิดว่าหน่วยงานต่าง ๆของไทย คงมีข้อมูลพื้นฐานทาง hydrology ซึ่งมากพอที่จะเอามาทำ model หรือว่าเอามารวมผลเพื่อทำนายสิ่งที่จะเกิดและทำนายผลกระทบ ได้ด้วยคอมพิวเตอร์ แต่....คนไทยเรานั้นส่วนมากกีฬาเดี่ยวๆ เราจะทำได้ดีมีเหรียญทองกันมากมาย ผิดกับกีฬาประเภททีมที่เล่นกันไม่่ค่อยเก่งนัก......

 มันเป็นเรื่องของธรรมชาติและผิดธรรมชาติที่ว่า น้ำจะไหลลงสู่ที่ต่ำกว่า เมื่อเจอหลุมเจอแอ่ง มันก็จะไหลไปขัง เจอสิ่งกีดขวางมันก็จะทะลุทะลวงออกไป ถนนเป็นสิ่งผิดธรรมชาติที่กีดขวางทางเดินของน้ำเวลาน้ำหลาก ถนนจึงเป็นเสมือนเขื่อนที่มีอยู่ทุกๆที่ ในฐานะที่เป็นคนพื้นที่ภาคกลาง ภาคกลางนั้นเป็นแหล่งรับน้ำชั้นดีเพราะเป็นที่ราบลุ่มซึ่งฤดูฝนน้ำมันก็จะหลากมาลงภาคกลางทุกปี น้ำจะท่วมท้นอยู่ไม่นานก็จะไหลลงทะเล คนสมัยก่อนจึงมักปลูกบ้านใต้ถุนสูงและใช้เรือเป็นพาหนะลำเลียงขนส่ง ปัจจุบันมีแต่ถมที่ถมถนน ปลูกบ้านชั้นเดียวติดดิน เมื่อน้ำหลากมันก็เลยท่วม ถ้าเปรียบตามการทดลองของอ.สมหมายแล้ว ถนนก็เป็นเสมือนฟางนั่นเองที่ชลอการไหลของมวลน้ำ แทนที่จะไหลลงคลองแม่น้ำต่อไปยังทะเลอย่างรวดเร็วกลับต้องมาถูกกักชลอไว้ ส่วนเรื่องฝนฟ้านั้นใครจะไปห้ามได้มันเป็นธรรมชาติ มองในแง่ดีน้ำหลากนั้นนำพาแร่ธาตุมาสะสม อีกทั้งช่วยกระจายและพัฒนาพันธุกรรมของปลาอีกด้วย สรุปคือ "มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติที่ชอบฝืนธรรมชาติ"

เข้าท่าขอรับ โดยตั้งเงื่อนไขต้องยอมรับว่า
1. น้ำเป็นทรัพยากรที่มีคุณค่าต้องรักษา และใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสม
2. สิ่งมีชีวิต และไม่มีชีวิตในน้ำเป็นสิ่งที่ต้องคำนึงถึงเสมอไม่น้อยไปกว่าน้ำ

"ปีที่น้ำมากน้ำก็ท่วมทุกปีครับ และบรรยากาศน้ำท่วมก็เป็นความทรงจำที่ดีสำหรับเด็กๆ ที่ได้ เล่นน้ำ และ มีสัตว์แปลกๆ มาเยี่ยมเยือนบ่อยๆ ครับ"

ดีจังครับ ยังได้มีโอกาสเจอสัตว์ประหลาดตอนน้ำท่วมบ้าง ที่บ้านเกิดผม ซึ่งได้ชื่อว่าเป็นจังหวัดที่มีเขื่อนขนาดใหญ่มากที่สุดในประเทศ แทบจะไม่มีโอกาสลิ้มรสความทุกข์ยากอันนี้เลย จำได้ตอนเด็กๆ ที่อำเภอบ้านเกิดมีเขื่อนอยู่้้เขื่อนเดียว ยังได้เคยตามน้า ออกไปดูเขายกยอ วางข่ายในพื้นที่น้ำท่วม ได้เห็นปลาตะโกก ปลายี่สกไทย ตัวโตมากๆ แล้วที่ไร่อ้อยบ้านตัวเอง ในร่องน้ำทำไว้สำหรับให้น้ำอ้อยก็จะมีปลาซิวหนวดยาว ปลาหมอไทย ปลาช่อน ปลากระดี่ มาตกค้างอยู่มากมาย พอน้ำเริ่มแห้งก็จะไปวิดแอ่งน้ำพวกนี้เอาปลามากินบ้าง ไปปล่อยในสระบ้าง เป็นที่สนุกสนาน แต่ภายหลังเขื่อนขนาดยักษ์อีก 3 เขื่อนสร้า่งเสร็จ ก็ไม่มีบรรยากาศแบบนั้นกลับมาให้ชื่มชมอีกเลย (ตกลงว่าน้ำท่วม มันจะดีหรือไม่ดีกันแน่เนี่ย)

การท่วมของน้ำ จากเดิมน้ำที่แต่เดิมท่วมปีละครั้ง กลับกลายเป็นว่ามีน้ำขึ้นน้ำลงประจำวันเหมือนกับทะเล ตามเวลาที่เขื่อนท่านจะปล่อยมาเพื่อผลิตกระแสไฟฟ้า วันดีคืนร้ายท่านบอกว่าไฟฟ้าขาด ท่านก็ปล่อยน้ำออกมาจนท่วมบ้านเรือนริมน้ำแบบไม่ให้ได้ทันตั้งตัว

ถ้ามองกันแบบเป็นธรรม อะไรมันก็ต้องมีทั้งได้และเสีย แต่สำหรับผมดูเหมือนว่ามันจะขึ้นกับว่าคนได้นั้นมีสิทธิ์มีเสียงใหญ่โตในสังคมแค่ไหน ถึงแม้ว่าการได้นั้นจะไม่เป็นธรรมกับสิ่งแวดล้อมและคนในพื้นที่ก็ตาม

อย่างไรก็ตามเรื่องการจัดการปัญหาน้ำท่วมนี้คงต้องใช้เวลาในการจัดการอย่างมาก เพราะว่ามันไม่ใช่แค่ประเด็นใดประเด็นหนึ่งเท่านั้น คิดว่าเราต้องมองในภาพรวมมากกว่าตั้งแต่ยอดเขาจนมาถึงปากแม่น้ำ มันต้องเอื้อซึ่งกันและกัน อ่านในหนังสือพิมพ์ข่าวสดหรือมติชนไม่แน่ใจ ที่เขาไปคุยกับเนเธอแลนด์ที่พื้นที่ส่วนมากเขาอยู่ต่ำกว่าระดับน้ำทะเล ว่าเขาจัดการกับน้ำอย่างไรจึงไม่มีน้ำท่วมประเทศ ซึ่งเขาใช้การจัดการแบบบุรณาการและยังคงมีหน่วยงานที่ทำหน้าที่อย่างต่อเนื่อง เพราะปัจจุบันเขาก็เจอปัญหาน้ำมากจากปัญหาโลกร้อนไม่แพ้เราเหมือนกัน แต่เขามีประสบการณ์ เทคโนโลยี และเงินที่หนากว่าเรามากมาย