ผลการสำรวจระบบนิเวศทางน้ำเบื้องต้น

จุดที่ 1

แหล่งน้ำเป็นคลองชลประทานโดยจุดสำรวจอยู่ใกล้กับประตูน้ำ ผิวน้ำมีลักษณะค่อนข้างนิ่ง น้ำมีสีดินขุ่น กลิ่นปกติ จุดที่ลึกที่สุดลึกประมาณ 2-3 เมตร โดยประมาณจากอีกฝั่งของประตูน้ำซึ่งไม่มีน้ำท่วม ท้องน้ำเป็นดินปนทรายสีออกน้ำตาลแดง ไม่ต่างจากดินในพื้นที่ไร่บริเวณนั้น ตลิ่งสองฝั่งเป็นตลิ่งดินปกคลุมด้วยหญ้าขน

ตัวอย่างน้ำเก็บห่างจากตลิ่ง 1 เมตร ที่ความลึกประมาณ 30 เซนติเมตร มีอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส พีเอช 6.93 และมีออกซิเจนละลายน้ำ 5.22 มิลลิกรัมต่อลิตร

สัตว์น้ำที่พบได้แก่ ปลาซิวหางแดง ปลาซิวหนวดยาว ปลาแป้น ปลากระดี่หม้อ กุ้งขนาดเล็กหลายชนิด หอยขม และ แมลงน้ำในกลุ่มจิงโจ้น้ำ และกลุ่มมวนกรรเชียง

.

จุดที่ 3 อ่างเก็บน้ำ ลักษณะเป็นอ่างเก็บน้ำของชุมชน น้ำเป็นสีดินขุ่น กลิ่นปกติ ท้องน้ำเป็นดินปนทรายสีน้ำตาลแดง ตลิ่งสองฝั่งมีพืชปกคลุมได้แก่ พืชในกลุ่มหญ้า ผักบุ้ง และ กกธูป เป็นต้น

ตัวอย่างน้ำเก็บห่างจากตลิ่งราวสองเมตร ลึกประมาณ 30 เซนติเมตร น้ำมีอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส พีเอช 6.82 และออกซิเจนละลายน้ำ 4.86 มิลลิกรัมต่อลิตร

สัตว์น้ำที่พบได้แก่ ปลาซิหางแดง ปลากริมสี ปลากริมควาย ปลาบู่ทราย และชาวบ้านรายงานว่ามีการปล่อยปลาตะเพียนไว้ด้วย นอกจากนี้ยังพบ กุ้งขนาดเล็กหลายชนิด หอยขม หอยเชอรี่ และแมลงน้ำในกลุ่มของมวนแมงป่องเข็มและมวนกรรเชียง เบื้องต้นสิ่งที่พบบ่งชี้ว่าเป็นแหล่งน้ำที่น่าจะมีน้ำอยู่ตลอดปี

.

จุดที่5 จุดสำรวจน้ำอยู่ริมถนน โดยแหล่งน้ำนี้มีลักษณะเป็นทางน้ำไหลขนาดเล็ก น้ำใส กลิ่นปกติ ท้องน้ำมีลักษณะเป็นแผ่นหิน กรวด และตะกอนดินทราย ไหลออกมาจากป่าด้านหนึ่งไปยังอีกด้านหนึ่ง

ตัวอย่างน้ำเก็บจากน้ำที่ไหลผ่านแผ่นหินช่วงที่มีความลึกประมาณ 20เซนติเมตร น้ำมีอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส พีเอช 7.44และออกซิเจนละลายน้ำ 7.63 มิลลิกรัมต่อลิตร

ณ จุดนี้ไม่พบปลาหรือหอยอาศัยอยู่ ไม่พบสังคมพืชริมตลิ่ง แผ่นหินและดินตะกอนต่างๆมีลักษณะสะอาด ไม่มีคราบตะไคร่ปกคลุม เบื้องต้นข้อมูลบ่งชี้ว่า ทางน้ำนี้น่าเป็นทางผ่านมาจากต้นน้ำ และจะมีน้ำไหลเพียงแต่ในฤดูฝนเท่านั้น ไม่มีน้ำไหลตลอดปี

.

จุดที่ 6 จุดสำรวจนี้อยู่ห่างออกไปจากถนนพอสมควร ลักษณะพื้นที่บริเวณนี้พบแอ่งน้ำขนาดเล็กที่มีพืชน้ำขึ้นอยู่เป็นระยะ และมีไร่ข้าวโพดอยู่ทางฝั่งหนึ่งของเส้นทางลูกรัง พื้นที่เก็บตัวอย่างอยู่อีกฝั่งตรงข้ามกับไร่ข้าวโพด มีลักษณะเป็นลานกว้าง น้ำมีมีลักษณะใส กลิ่นปกติ น้ำตื้นไหลเอื่อยผ่านดงหญ้า โดยมีน้ำขังเป็นบางจุด ท้องน้ำเป็นลานหิน และตะกอนดินอ่อนนุ่ม มีหญ้าและกกธูปขึ้นปกคลุมเป็นบางจุด และพบสาหร่ายเตาปกคลุมอยู่ตามผิวน้ำ

ตัวอย่างน้ำเก็บจากบริเวณที่มีน้ำขังลึกไม่เกิน 30 เซนติเมตร น้ำมีอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส พีเอช 7.24 และออกซิเจนละลายน้ำ 8.26 มิลลิกรัมต่อลิตร ค่าออกซิเจนละลายสูงมากคาดว่าเกิดจากการสังเคราะห์แสงของสาหร่ายหรือแพลงก์ตอนพืช

สัตว์น้ำที่พบได้แก่ ปลาซิวหางแดง และกุ้งขนาดเล็ก เบื้องต้นข้อมูลบ่งชี้ว่าเป็นจุดที่มีน้ำขังตลอดปีและมีลักษณะคล้ายพื้นที่ชุ่มน้ำ จากการสำรวจเพิ่มเติมพบอ่างเก็บน้ำทางท้ายน้ำของทางน้ำนี้ โดยน้ำมีลักษณะขุ่นจากตะกอนดิน และพบลูกปลาตะเพียนและปลานิล ที่คาดว่าว่ายทวนขึ้นมาจากพื้นที่ด้านล่างที่มีการปล่อยพันธุ์ปลาเหล่านี้

* ใครทราบชื่อหญ้าดอกม่วงๆ รบกวนบอกชื่อด้วยนะครับ
** พืชริมน้ำที่รากมันโผล่ๆมาขาวๆในภาพด้านล่าง ขอทราบนามด้วยครับ

จุดที่ 7 อยู่ในพื้นที่ยอดน้ำลำเชียงไกร บริเวณโดยรอบมีการทำไร่ข้าวโพด น้ำไหลแรง ผ่านลานหิน มีแอ่งที่มีตะกอนดินสะสม มีฝายกั้นด้านหนึ่ง น้ำไม่ขุ่นมากนัก กลิ่นปกติ ท้องน้ำเป็นลานหินมีตะไคร่ปกคลุม บางจุดเป็นตะกอนดิน ตลิ่งบางจุดเป็นลานหิน บางจุดเป็นตลิ่งดินมีหญ้าขึ้นปกคลุม มีสาหร่ายเตาปกคลุมตลิ่งตามจุดที่แดดส่องถึง

น้ำตัวอย่างเก็บจากด้านหลังฝาย บริเวณแอ่งน้ำขนาดปานกลาง น้ำมีอุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส พีเอช 7.21 และออกซิเจนละลายน้ำ 6.17 มิลลิกรัมต่อลิตร

สัตว์น้ำที่พบได้แก่ ปลาซิวหางแดง และปลาซิวควาย เบื้องต้นข้อมูลบ่งชี้ว่าจุดนี้น่าจะมีน้ำไหลตลอดปี

จากการสำรวจเพิ่มเติมพบว่าน้ำหน้าฝายมีอุณหภูมิกับพีเอชใกล้เคียงกับท้ายฝาย แต่มีออกซิเจนละลายน้อยกว่าคือ 5.35 มิลลิกรัมต่อลิตร คาดว่าน่าจะเกิดจากการทับถมของซากต่างๆบริเวณหน้าฝายซึ่งเป็นอาหารของจุลชีพ

.

หอยอะไรครับ ? ลูกๆหอยขม ?

ผลแลปน้ำยังไม่ออก แต่เท่าที่ไปคุยๆกับคนตรวจแล้ว แทบไม่พบแอมโมเนีย กับ ไนเตรท บ่งชี้ว่า น้ำค่อนข้างสะอาด (อาจเป็นเพราะหน้าฝนด้วย ??) ละเรื่องผลน้ำไว้ก่อน

โดยสรุป ผลการสำรวจระบบนิเวศทางน้ำเบื้องต้นในพื้นที่ กับการเก็บข้อมูลเบื้องต้นทั้ง 8 จุด และการประเมินจากข้อมูลพื้นฐานในด้านอื่นๆ พบว่า ทางน้ำไหลในพื้นที่ในช่วงเวลาที่สำรวจส่วนมากจะมีน้ำไหลแค่ช่วงฤดูฝน และจะแห้งลง หรือเหลือน้ำเพียงเล็กน้อยในฤดูแล้ง โดยนอกฤดูฝน แหล่งน้ำน่าจะคงเหลืออยู่เพียงตามแอ่งน้ำธรรมชาติขนาดไม่ใหญ่เป็นบางจุด และถูกกักเก็บอยู่ตามประตูน้ำ ฝาย หรืออ่างเก็บน้ำ แหล่งน้ำส่วนมากที่เข้าไปสำรวจมีตลิ่งธรรมชาติที่ปกคลุมด้วยพืชริมตลิ่งและพืชน้ำอย่างสมบูรณ์ (ไม่ใช่ตลิ่งคอนกรีต) ทำให้ระบบนิเวศทางน้ำของพื้นที่ค่อนข้างสมบูรณ์ จากการสำรวจพบแมลงน้ำหลายชนิดหลายกลุ่มและพบเป็นที่อยู่อาศัยของลูกปลาและปลาเล็กจำนวนมาก
 
ระบบนิเวศแบบน้ำนิ่งในพื้นที่จัดว่ามีส่วนสำคัญเพิ่มความชุ่มชื้นและความหลากหลายทางชีวภาพให้พื้นที่ในระดับหนึ่ง การส่งเสริมและพัฒนาแหล่งน้ำและระบบนิเวศทางน้ำที่เหมาะสมได้แก่ การขุดบ่อเก็บน้ำขนาดกลางแยกออกมาจากเส้นทางน้ำธรรมชาติเพื่อเก็บน้ำไว้ใช้ในฤดูน้ำหลากและจัดทำให้มีส่วนตื้นส่วนลึกเพื่อเสริมระบบนิเวศทางน้ำให้สมบูรณ์ และเมื่อมีทางเชื่อมกับทางน้ำธรรมชาติสัตว์น้ำจะอพยพเข้ามาอยู่อาศัยเอง
 
ระบบนิเวศแหล่งน้ำในพื้นที่โครงการส่วนมากที่สำรวจพบมีลักษณะเป็นระบบนิเวศแบบน้ำนิ่งที่มีท้องน้ำเป็นดินทราย สอดคล้องกับชนิดของปลาและหอยในธรรมชาติที่พบซึ่งเป็นกลุ่มปลาและหอยที่อาศัยอยู่ในน้ำนิ่งเช่นกัน ได้แก่ ปลาซิวหางแดง (Rasbora borapetensis) ปลาซิวหนวดยาว (Esomus metallicus) ปลาซิวควาย (Rasbora tornieri) ปลากระดี่หม้อ (Trichogaster trichopterus) ปลากริมสี (Trichopsis pumilus) ปลากริมควาย (Trichopsis vitatus) ปลาแป้นแก้ว (Parambassis siamensis) ปลาบู่ทราย (Oxyeleotris marmorata) หอยขม (วงศ์ Viviparidae) หอยไซ (วงศ์ Bithyniidae) หอยเชอรี่ (วงศ์ Ampullariidae) นอกจากนี้ยังพบปลาตะเพียนและปลานิล ซึ่งเป็นปลาที่มีการปล่อยลงแหล่งน้ำเพื่อการประมงอีกด้วย อย่างไรก็ตาม การสำรวจไม่ได้เป็นการสำรวจอย่างครบถ้วนอย่างการตีอวนหรือซ๊อตไฟฟ้า จึงน่าจะมีชนิดพันธุ์ปลามากกว่าที่พบ ทั้งนี้ การที่พบปลาที่อาศัยอยู่ในน้ำนิ่ง อาจเป็นผลจากฝายและประตูน้ำที่ปิดกันเส้นทางน้ำตามธรรมชาติที่พบเป็นระยะ ซึ่งมีส่วนในการขัดขวางมิให้ปลาที่อาศัยอยู่ในแหล่งน้ำด้านล่างไม่สามารถขึ้นมาใช้ประโยชน์จากต้นน้ำ (ดำรงชีวิต ผสมพันธุ์ วางไข่) ได้เช่นกัน