จดหมายเปิดผนึก ถึงกรมประมง

วันจันทร์ ที่ ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๕๖

เรียน อธิบดีกรมประมง และ บุคลากรกรมประมงที่เคารพทุกท่าน

กระผมขออนุญาตเขียนจดหมายฉบับนี้ ถึงอธิบดีกรมประมง ถึงเจ้าหน้าที่พนักงานกรมประมงทุกท่าน ในฐานะของประชาชนไทยคนหนึ่ง ซึ่งกำลังจะจ่ายภาษีงวดสุดท้ายในอีกไม่กี่วันข้างหน้า และ ขอเขียนในฐานะของคนรักปลาน้ำจืดคนหนึ่งที่รักและผูกพันกับสัตว์กลุ่มนี้มาตั้งแต่เด็ก และมองกรมประมงและบุคลากรของกรม เป็นเหมือนฮีโร่ผู้ปกป้องและพิทักษ์ปลาไทยมาตั้งแต่เยาว์ นับตั้งแต่ที่ได้ไปงานประมงน้อมเกล้าเมื่อครั้งจัดที่เซ็นทรัลลาดพร้าวเมื่อหลายสิบปีก่อนและยังไปทุกปีไม่เคยขาดจนปีนี้ก็น่าจะเป็นครั้งที่ 24 แล้ว
 
แต่วันนี้ข้าพเจ้าเริ่มมีความคลางแคลงใจถึงหน้าที่ของกรมประมง จนต้องเปิดเข้าไปดูในเว็บไซด์ของท่าน เพื่อหาข้อมูลว่าพันธกิจของท่านนั้น เป็นอย่างไรกันแน่และก็พบว่าทั้งใน วิสัยทรรศน์ พันธกิจ ประเด็นยุทธศาสตร์ และ เป้าประสงค์ ได้มีข้อความส่วนหนึ่งที่ตรงกัน พอจะสรุปได้ว่า “เพื่อความยั่งยืนของทรัพยากรประมงและคงความหลากหลายทางชีวภาพของแหล่งน้ำในประเทศไทย” ซึ่งเมื่อเห็นเช่นนี้แล้ว ข้าพเจ้าก็มั่นใจว่าในฐานะประชาชนคนหนึ่งซึ่งเป็นผู้เสียภาษี ข้าพเจ้าสามารถ “หวังพึ่งพา” กรมประมงให้ทำหน้าที่ตามที่ท่านได้เขียนไว้
 
แต่ในสถานการณ์ปัจจุบันซึ่งกำลังมีโครงการพัฒนาและปรับปรุงแหล่งน้ำทั่วประเทศ ซึ่งหลายโครงการเป็นการทำลายระบบนิเวศ แหล่งอาศัยและเพาะพันธุ์ของปลาน้ำจืด แหล่งทำประมงของชาวบ้าน ข้าพเจ้าเห็นว่ากรมประมงมิได้ทำหน้าที่ดังกล่าวเลย ไม่ว่าจะเป็นโครงการขุดลอกลำคลองหรือพื้นที่ชุ่มน้ำต่างๆ โครงการเขื่อน โครงการผันน้ำ ซึ่งโครงการเหล่านี้แทบจะไม่มองผลกระทบต่อระบบนิเวศเลย ในขณะที่หน่วยงานซึ่งมีหน้าที่โดยตรงในการปกป้องดูแลทรัพยากรสัตว์น้ำและระบบนิเวศ นิ่งเฉย เงียบ ไม่มีการออกมาให้ข้อมูลที่ถูกต้อง คัดค้านหรือต่อต้านใดๆ กรมทางหลวงจะขยายถนน ตัดถนนผ่านป่า กรมอุทยานฯยังออกมาคัดค้าน แต่กับแหล่งน้ำ ผมไม่เคยเห็นหน่วยงานที่มีหน้าที่ดูแลสัตว์น้ำออกมาชี้แจงให้ข้อมูล หรือคัดค้านแต่ประการใด ผมไม่เคยเห็นกรมประมง จัดงานหรือสัมมนาอะไรให้ความรู้กับหน่วยงานอื่นถึงความเปราะบางของระบบนิเวศ ถึงความหลากหลายทางชีวภาพของปลาในประเทศไทย ผมโทษหน่วยงานพัฒนาต่างๆ ที่มีแต่โครงการพัฒนาโดยไม่เคยเห็นความสำคัญของระบบนิเวศและความหลากหลาย แต่ผมคิดว่ากรมประมง ควรจะทำหน้าที่ของตนให้ดีกว่านี้

ที่ผ่านมา (เท่าที่ผมทราบ ถ้ามีมากกว่านี้ผมก็ขออภัย) เมื่อมีการสร้างเขื่อน ผมเห็นกรมประมงมีหน้าที่หลักคือ คอยเพาะปลาไปปล่อย ซึ่งทั้งจากประสบการณ์ในประเทศไทย ตั้งแต่กรณีปลาชะโดล้นเขื่อนในเขตจังหวัดนครราชสีมา ตามที่ปรากฏเป็นข่าวในช่วงปลายปี พ.ศ. 2555 รวมถึงงานวิจัยมากมาย ได้ศึกษาไว้อย่างชัดเจน ว่าปลาปล่อยไม่สามารถทดแทนประชากรปลาที่สืบพันธุ์กันเองในแหล่งน้ำได้ ทั้งปลาปล่อยยังมีผลกระทบทำให้ปลาในแหล่งน้ำอ่อนแอลง ยีนด้อยลง มีอัตราความสำเร็จในการขยายพันธุ์ลดลง นำโรคไปให้ มีพฤติกรรมที่ผิดแผกไปจากปลาที่เติบโตตามธรรมชาติ และที่สุดเลยก็คือไม่สามารถทดแทนความหลากหลายของพันธุ์ปลาเป็นร้อยเป็นพันชนิดที่อาศัยอยู่ในแหล่งน้ำบ้านเราได้ แถมกรมฯยังเพาะพันธุ์ปลาต่างถิ่นปล่อยลงในแหล่งน้ำบ้านเรา ส่งเสริมให้เลี้ยงปลาต่างถิ่นซ้ำเติมปลาไทยด้วยซ้ำ หรือการไปส่งเสริมให้ชาวบ้าน ชาวประมงต้องหันมาเป็นหนี้เป็นสินเลี้ยงปลาในกระชังหรือในบ่อ จากคนที่มีอาชีพอิสระ ไม่มีหนี้มีสิน อาศัยและยืนอยู่ได้ด้วยตนเอง กลับถูกผลักดันเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจที่มักถูกเอารัดเอาเปรียบ และต้องพึ่งพาผู้อื่น
 
ตอนที่กรมประมงถูกจัดตั้งขึ้นครั้งแรกนั้นได้ชื่อว่า “กรมรักษาสัตว์น้ำ” ซึ่งเป็นชื่อที่สื่อความหมายชัดเจนของหน้าที่ สัตว์น้ำต้องได้รับการรักษา หมายถึงต้องดูแลระบบนิเวศให้ดี ซึ่งก็หมายถึงประชาชนที่ต้องพึ่งพาหากินกับระบบนิเวศก็สมบูรณ์ดีไปด้วย ต่อเมื่อเปลี่ยนชื่อมาเป็นกรมประมง มาเน้นที่ “ผล” คือการ “จับปลา” มากกว่าการรักษาปลา ผมจึงเห็นท่านพูดถึงแต่ “yield” ปลาอะไรก็ได้ วิธีใดก็ได้ ถ้าชาวบ้านยังจับได้กิโลเท่าเดิมหรือมีรายได้ไม่ลดลงถือว่าสำเร็จเป้าหมาย หน้าที่จึงไม่ใช่การรักษาแต่เป็นการเติมส่วนที่ถูกทำลายโดยนับเป็น “กิโลกรัม หรือ บาท” ไม่ได้นับที่คุณภาพหรืองบประมาณ หรือความยั่งยืน การทำลายระบบนิเวศที่สมบูรณ์ให้ง่อยเปลี้ยและต้องหันมาพึ่งพางบประมาณมาเพาะพันธุ์ปลาไปปล่อย จ้างชาวบ้านเลี้ยง ไม่ใช่การบริหารที่ยั่งยืน และไม่ใช่การพัฒนา  
 
จากวันที่ตั้งกรมรักษาสัตว์น้ำ จนถึงวันนี้รวม 87 ปี กรมฯคงรู้อยู่แก่ใจว่าปลาในแหล่งน้ำธรรมชาติของเราลดลงอย่างต่อเนื่อง ทั้งการกระจาย ปริมาณและความหลากหลาย(การสูญพันธุ์ของปลาเสือตอ หางไหม้ และ หวีเกศ เป็นตัวอย่างที่ชัดเจน)  ผลผลิตประมงที่เพิ่มขึ้น ดูเป็นตัวเลขสวยหรู มาจากการเก็บเกี่ยวทรัพยากรจากประเทศเพื่อนบ้าน(หรือประเทศที่ห่างไกล ตามโฆษณาบริษัทอาหารทะเลเจ้าหนึ่ง) จากสัตว์น้ำต่างถิ่น ในขณะที่ประมงพื้นบ้าน ปลาในแหล่งน้ำธรรมชาติของเรา น้อยลงจนแทบจะหมดไป แม้แต่จังหวัดอุบลราชธานีที่ติดทั้งแม่น้ำมูลและแม่น้ำโขง ยังต้องนำเข้าปลาน้ำจืดจากประเทศกัมพูชา มากิน อะไรคือความมั่นคงทางอาหารของประเทศเรา? เราจะเป็นผู้นำการประมงอย่างยั่งยืนของภูมิภาคได้อย่างไร? ถ้าเราทำลายทรัพยากรประมงในประเทศของเราหมด แล้วต้องพึ่งพาการนำเข้าจากต่างประเทศ? 
 
ในวาระที่ประเทศไทยจะมีงบออกมาจัดการแหล่งน้ำในบ้านเมืองเราเป็นแสนล้าน ในวาระที่ประเทศเพื่อนบ้านรอบด้านกำลังสร้างเขื่อนในแหล่งน้ำที่มีผลกระทบต่อชาวประมงในประเทศไทย ในฐานะของคนไทยคนหนึ่ง ข้าพเจ้าจึงใคร่ขอวิงวอน ให้กรมประมงออกมาทำหน้าที่ตามพันธกิจของท่าน ก่อนที่จะไม่เหลือสัตว์น้ำใดๆให้รักษาด้วยเถิดครับ อย่านิ่งเฉยอยู่อีกเลย พวกเรารอท่านอยู่จริงๆ
 
ขอแสดงความนับถือ
ดร.นณณ์ ผาณิตวงศ์
ประชาชน  

ปล. ผมรักและเคารพบุคลากรกรมประมงหลายท่าน ที่เป็นทั้งเพื่อน ครู และผู้ใหญ่ที่ผมเคารพ เสมอมา บทความนี้ขอเอ่ยถึงนโยบายโดยรวมโดยมิได้พุ่งเป้าเจาะจงที่บุคลากรท่านใดเป็นการเฉพาะ